Tekst źródłowy strony Dzieje AGH (do II wojny światowej)

{{TOC| width=450px}}
== Akademia Górnicza ==
=== Zabiegi ===
  
Pierwsze projekty wprowadzenia nauki górnictwa do programu studiów szkoły wyższej wiążą się z reformami Komisji Edukacji Narodowej, w tym projektem reformy Akademii Krakowskiej przez H. Kołłątaja.  W latach 1814 - 1816 w Szkole Głównej Krakowskiej wykłady z zakresu mineralogii i górnictwa prowadził Jan Tomaszewski, mianowany później profesorem tych przedmiotów w Akademii Górniczej w Kielcach.
Konieczność zaznajomienia młodzieży z naukami technicznymi zaowocowała utworzeniem w 1834 r. w Krakowie Instytutu Technicznego, w programie nauki nie przewidując jednak  wykładów górnictwa. Dopiero w 1848 r. ówczesny dyrektor Instytutu, Józef Podolski, przedstawił władzom gubernialnym projekt reorganizacji szkoły, obejmujący m.in. utworzenie katedry górnictwa. Projekt spotkał się jednak z niechęcią władz austriackich.
Starania o utworzenie samodzielnej wyższej szkoły górniczej w Galicji datują się od lat sześćdziesiątych XIX w., m.in. w 1869 r. Sejm Krajowy we Lwowie zaakceptował projekt ustawy o reorganizacji istniejącego wówczas w Krakowie Instytutu Technicznego i utworzeniu czterech wydziałów: architektury, mechaniki, górnictwa i hutnictwa. Ustawa ta nie została jednak zatwierdzona przez rząd austriacki i nie weszła w życie. Podobnie były załatwiane inne uchwały w tej sprawie.

W 1885 r. wprowadzono w Politechnice Lwowskiej dwuletni kurs przygotowawczy dla kandydatów na inżynierów górników, pozwalający na podjęcie od razu praktycznych studiów w akademiach austriackich. Kurs ten, kilkakrotnie reorganizowany, nie stał się jednak bazą do utworzenia pełnych studiów inżynierskich. Nie ustawano jednak w próbach, m.in. zwołany z inicjatywy leobeńczyków (absolwentów Akademii Górniczej w Leoben w Austrii) I Zjazd Górników Polskich w 1906 r. uznał potrzebę założenia odrębnego wydziału na Politechnice Lwowskiej. Uchwała ta wywołała szeroką dyskusję między I a II Zjazdem, gdyż niektóre ugrupowania polityczne, a także środowiska fachowe wyrażały pogląd, że polskie górnictwo i hutnictwo dla podkreślenia rangi i odrębności zawodu powinno mieć własną uczelnię. II Zjazd w 1910 r. z powodu tych rozbieżności powziął uchwałę uznającą potrzebę utworzenia w najbliższym czasie wyższych studiów górniczych w Galicji, bez określenia ich formy i miejsca, i polecił Stałej Delegacji (organ urzędujący między zjazdami) podjęcie odpowiednich kroków dla przeprowadzenia tego postulatu.

Energiczne zabiegi Delegacji, a szczególnie jej wiceprezesa, [[Jan Zarański|posła Jana Zarańskiego]] i sekretarza [[Adam Łukaszewski|Adama Łukaszewskiego]] sprawiły, że akcja na rzecz założenia akademii górniczej znalazła ogromne poparcie w Kole Polskim parlamentu wiedeńskiego, w Ministerstwie Robót Publicznych, w Wydziale Krajowym. Stała Delegacja zwołała w tej sprawie do Krakowa ankietę<ref>Ankieta audytoryjna - zebranie w celu wyjaśnienia lub rozstrzygnięcia określonych problemów.</ref> na dzień 24 II 1912 r. Wśród zaproszonych byli przedstawiciele władz wiedeńskich, krajowych organizacji zawodowych, przemysłu górniczego, świata nauki. Jakkolwiek forma studiów i ich umiejscowienie nie były objęte programem ankiety, większość zebranych oświadczyła się za tym, że powinna powstać osobna akademia górnicza w Krakowie.

O konieczności powstania akademii górniczo-hutniczej w Krakowie dowodził także Leon Pitułko w rozprawie pt. [http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty2/0220/ O potrzebie i zadaniach Polskiej Akademji Górniczo-Hutniczej w Krakowie] wydanej we Lwowie w 1911 roku.

=== Memoriał w sprawie założenia Akademii Górniczej w Krakowie ===

[[Plik:Memoryał.jpg|200px|thumb|[http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty3/0381/ Memoriał w sprawie założenia Akademii Górniczej w Krakowie]]]

Celem zaznajomienia szerokich kręgów społeczeństwa ze stanowiskiem Stałej Delegacji i uczestników ankiety w sprawie przyszłych studiów górniczych wydano drukiem [http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty3/0381/ Memoriał w sprawie założenia Akademii Górniczej w Krakowie], w którym przedstawiono wszechstronnie potrzeby jej założenia i zarys organizacji, Memoriał ten, wydany w liczbie 1000 egzemplarzy, rozesłano wszystkim zainteresowanym władzom, instytucjom i osobistościom. Wynikiem tej akcji była ankieta w dniu 1 lipca 1912 r. w Ministerstwie Robót Publicznych, której uczestnicy wypowiedzieli się za utworzeniem samodzielnej akademii górniczej.

=== Realizacja uchwały o utworzeniu Akademii ===

Jeszcze w lipcu 1912 r. Ministerstwo Robót Publicznych przekazało zgodę rządu wiedeńskiego na utworzenie polskiej akademii górniczej w Krakowie, której termin otwarcia ustalono na początek roku szkolnego 1914/15. Przystąpiono energicznie do realizacji uchwały o utworzeniu Akademii Górniczej. Rada miasta Krakowa odstąpiła bezpłatnie pod budowę gmachu szkoły obszar gruntu o powierzchni około 11.000 m2 i przyznała zasiłek w wysokości 200.000 koron. W 1913 r. Ministerstwo Robót Publicznych powołało Komitet Organizacyjny przyszłej uczelni, którego przewodniczącym został [[Józef Marian Morozewicz|dr Józef Morozewicz]], profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rozpisano konkurs na projekt gmachu uczelni, ogłoszono też konkurs na obsadzenie pierwszych sześciu katedr. Niejako ukoronowaniem tych zabiegów i prac było najwyższe postanowienie cesarza Franciszka Józefa z 31 maja 1913 r. zatwierdzające utworzenie w Krakowie wyższej szkoły górniczej.

=== I wojna światowa ===

Mimo zaawansowanych prac organizacyjnych nie doszło do planowanego otwarcia uczelni w 1914 r. Przeszkodził temu wybuch I wojny światowej.

=== Otwarcie Akademii Górniczej ===

[[Plik:dziennik urzędowy.jpg|209px|thumb|left|Dziennik Urzędowy Ministerstwa W.R.i O.P. 1919 R. 2, Nr 7, Poz. 2.]]
[[Plik:Program uroczystego otwarcia AG 1919.pdf|209px|thumb|link=https://historia.agh.edu.pl/mediawiki/images/5/58/Program_uroczystego_otwarcia_AG_1919.pdf|Program uroczystego otwarcia Akademji Górniczej w Krakowie (Przedruk wykonany z okazji 50-lecia AGH)]]

Z chwilą odzyskania niepodległości w 1918 r. odżyły starania instytucji zainteresowanych utworzeniem uczelni górniczej. Już w następnym roku w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego RP nr 7, poz. 2 znalazło się postanowienie ministra J. Łukasiewicza z dnia 18 czerwca 1919 r. o otwarciu Akademii a 20 października 1919 r., ówczesny Naczelnik Państwa, Józef Piłsudski dokonał w auli Uniwersytetu Jagiellońskiego uroczystego otwarcia Akademii Górniczej w Krakowie.

Gmina miasta Krakowa przydzieliła bezdomnej uczelni budynek szkoły powszechnej przy ul. Loretańskiej 18. Poza tym zajęcia odbywały się w Uniwersytecie Jagiellońskim, od 1920 r. w - przydzielonym przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego - budynku gimnazjum przy ul. Krzemionki 11, a od 1924 r. również w budynku przy ul. Skałecznej 10 i budynku szkoły powszechnej przy ul. Smoleńsk 7.

=== Początki działalności ===

Dla rozpoczynającej działalność uczelni już w maju 1919 r. mianowano pierwszych sześciu profesorów: [[Władysław Gąsiorowski|dr. Władysława Gąsiorowskiego]] w Zakładzie Geometrii Wykreślnej, [[Antoni Maria Emilian Hoborski|dr. Antoniego Hoborskiego]] w Zakładzie Matematyki, [[Kazimierz Jan Kling|dr. Kazimierza Klinga]] w Zakładzie Chemii, [[Stefan Kreutz|dr. Stefana Kreutza]] w Zakładzie Minerologii i Petrografii, [[Stanisław Roman Płużański|inż. Stanisława Płużańskiego]] w Zakładzie Mechaniki i [[Jan Jakub Stock|dr. Jana Stocka]] w Zakładzie Fizyki.

Jeszcze jednak przed rozpoczęciem nauki zmarł [[Władysław Gąsiorowski|prof. Władysław Gąsiorowski]] (6 VII 1919), a [[Kazimierz Jan Kling|prof. Kazimierz Kling]] przeniósł się na Uniwersytet Lwowski (1 X 1919). W rok później (1 IV 1920) uczelnię opuścił również [[Stefan Kreutz|Stefan Kreutz]] przenosząc się na Uniwersytet Jagielloński. Uczelnia jednak stopniowo wzmacniała swą kadrę naukową: w 1920 r. profesorami Akademii Górniczej zostali: [[Jan Studniarski]], [[Walery Goetel]], [[Oskar Nowotny]], [[Zygmunt Rozen]], [[Wilhelm Alojzy Staronka|Wilhelm Staronka]], a w 1921 r. [[Karol Nereusz Bohdanowicz|Karol Bohdanowicz]], [[Antoni Rodziewicz-Bielewicz]], [[Edmund Chromiński]]. [[Jan Studniarski|Profesor Studniarski]] objął Katedrę Elektrotechniki Ogólnej i kierował nią do 1939 r. [[Walery Goetel|Profesor Goetel]] zorganizował w 1920 r. Katedrę Geologii i Paleontologii. Po utworzeniu w 1926 r. samodzielnej Katedry Paleontologii placówka Goetla zmieniła nazwę na Katedrę Geologii Ogólnej.

Katedrę Geodezji i Miernictwa Górniczego zorganizował w 1920 r. i był jej kierownikiem do 1939 r. [[Oskar Nowotny|profesor Oskar Nowotny]]. [[Zygmunt Rozen|Profesor Zygmunt Rozen]] przejął Zakład Mineralogii po [[Stefan Kreutz|Stefanie Kreutzu]], który przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński.

Wybitną postacią w kadrze nauczającej był profesor [[Karol Nereusz Bohdanowicz|Karol Bohdanowicz]], który objął w 1921 r. Zakład Geologii Stosowanej. Wybitnym uczonym był także przybyły z Petersburga [[Henryk Czeczott|profesor Henryk Czeczott]], który w 1922 r. objął kierownictwo Katedry Górnictwa I. Wcześniej tymczasowo wykłady prowadził [[Franciszek Drobniak|inż. Franciszek Drobniak]]. Po śmierci [[Henryk Czeczott|Czeczotta]] w 1928 r. katedrą kierował absolwent krakowskiej Akademii, pierwszy doktorant w tej uczelni - [[Witold Budryk|profesor Witold Budryk]]. Katedrę Górnictwa II powierzono [[Kazimierz Kasiński|profesorowi Kazimierzowi Kasińskiemu]], a po jego śmierci w 1929 r. kierownikiem mianowano [[Feliks Franciszek Zalewski|profesora Feliksa Zalewskiego]], jednego z dwóch pierwszych absolwentów Akademii Górniczej.

Utworzoną w 1923 r. Katedrą Wiertnictwa i Eksploatacji Nafty kierował przez cały okres międzywojenny [[Zygmunt Bielski-Saryusz|prof. Zygmunt Bielski-Saryusz]]. Już w 1920 r. zorganizowano Katedrę Maszyn i Urządzeń Górniczych, a jej pierwszym kierownikiem był wykładowca inż. Franciszek Dąbrowski. W 1923 r. katedrę tę objął [[Stanisław Skoczylas|prof. Stanisław Skoczylas.]]

Organizatorem powstałego w 1922 r. Zakładu Górnictwa Minerałów Solnych (później Zakładu Halurgii i Przemysłu Solnego) i jego kierownikiem do 1930 r. był [[Edward Windakiewicz|docent Edward Windakiewicz]]. Tak więc w ciągu kilku lat na wydziale górniczym zostały zorganizowane i obsadzone wszystkie najważniejsze katedry niezbędne w procesie dydaktycznym studiów.

Ponadto od roku akademickiego 1921/22 zaczęła funkcjonować [http://www.bg.agh.edu.pl/pl/p_historia Biblioteka Główna], w której od stycznia 1922 r. zatrudniono wykwalifikowaną bibliotekarkę, Marię Kuszową.

=== Utrudnienia i niepewność pierwszych lat działalności ===

Pierwsze lata działalności Akademii Górniczej były trudne i niepewne. Jeszcze w pierwszym roku jej istnienia prof. Miłkowski w imieniu Politechniki Lwowskiej przedstawił Ministerstwu W.R.i O.P. referat o konieczności utworzenia drugiej akademii górniczej we Lwowie. W przypadku utworzenia tam takiej uczelni nieugruntowana pozycja uczelni krakowskiej uległaby dalszemu osłabieniu.

W drugim roku działalności Akademii wykłady rozpoczęły się dopiero 1 XII 1920 r. z powodu opóźnionej demobilizacji studentów biorących udział jako ochotnicy w wojnie polsko-rosyjskiej. W 1921 r. powstał projekt przeniesienia Akademii Górniczej na Śląsk, by w ten sposób łatwiej polonizować tamtejszą ludność. Kolegium Profesorów, które zebrało się 20 stycznia 1921 r., uznało że: ,,[...] przez przeniesienie Akademii bardziej na zachód byłaby ona zbyt ekscentrycznie położona w stosunku do soli i nafty, nadto w terenie wysoce niekorzystnym dla nauczania geologii, ponadto podniesiono, że Akademia wraz ze zbiorami przedstawia zbyt wielki majątek państwowy, by go można było na kresach państwa eksponować na możliwe zawieruchy wojenne [...]”

=== Pierwsza kobieta wśród studentów ===

W r. 1921 wśród przyjętych na I rok kandydatów znalazła się, jako wolna słuchaczka, pierwsza kobieta, J. Gibała. W kilka miesięcy po rozpoczęciu studiów wniosła ona podanie o wpisanie w poczet studentów zwyczajnych. Wywołało to w Akademii zasadniczą dyskusję, czy kobiety w ogóle mogą być dopuszczone do studiów w Akademii Górniczej w charakterze studentów zwyczajnych. Kolegium Profesorów AG uznało, że nic nie stoi na przeszkodzie studiom kobiet na wydziale hutniczym, ponieważ jednak prawo górnicze zabrania kobietom pracy pod ziemią zdecydowano ,,[...] dopuścić kobiety do studiów na wydziale górniczym Akademii z utworzeniem jednak dla nich osobnego numerus clausus, który stanowić będzie tylko procentową część numerus clausus dla słuchaczy płci męskiej".

Ministerstwo W.R.iO.P. ustaliło dla kobiet, które mogą być corocznie przyjęte na I rok studiów, począwszy od 1922 r., limit 8 miejsc. W konkretnej sprawie Gibałówny uznano, że będąc wolną słuchaczką nie może być ona przyjęta w poczet słuchaczy zwyczajnych, ponieważ byłoby to obejściem obowiązujących w Akademii przepisów o egzaminie konkursowym. W okresie międzywojennym jeszcze kilka kobiet podejmowało studia w AG, lecz jedyną absolwentką była [[Marta Adelajda Dorota Suchanek-Kłyszewska|Marta Suchanek]], która pracę dyplomową obroniła w 1936 r. u profesora Oskara Nowotnego.

=== Otwarcie Wydziału Hutniczego  i pierwsi absolwenci AG ===

Z początkiem roku akademickiego 1922/23 otworzono [http://galaxy.uci.agh.edu.pl/~wmiim/index.php?action=wydzial/owydziale Wydział Hutniczy], dotychczas uczelnia posiadała jedynie [http://www.gorn.agh.edu.pl/wydzial/o-wydziale Wydział Górniczy]. Pierwszymi absolwentami Akademii, którzy uzyskali dyplomy inżyniera górniczego 22 III 1922 r., byli Tadeusz Niepokojczycki i [[Feliks Franciszek Zalewski|Feliks Zalewski]], późniejszy profesor górnictwa w tej uczelni.

=== Budowa pierwszego gmachu Akademii ===

[[Plik:Akademia Górnicza.jpg|300px|thumb|Gmach główny Akademii Górniczej przy alei Mickiewicza w Krakowie. Fot. Stanisław Mucha w r. 1938.]]

W czerwcu 1922 r. Akademia Górnicza przejęła prawnie teren przy Alei Mickiewicza, przeznaczony pod budowę gmachu głównego. 15 czerwca 1923 r., przy udziale ówczesnego prezydenta R.P. Stanisława Wojciechowskiego oraz licznej reprezentacji świata nauki i przemysłu górniczego, dokonano położenia kamienia węgielnego pod budowę pierwszego gmachu Akademii.

Budżet Akademii, mimo wydatnej pomocy państwa, nie uwzględniał wszystkich potrzeb młodej, rozwijającej się uczelni. Zakładając, że w rozwoju uczelni zainteresowany winien być przemysł, władze Akademii wystosowały memoriał, by polski przemysł górniczo-hutniczy opodatkował się na rzecz uczelni. W odpowiedzi na ów apel w 1925 r. Prezydium Górnośląskiego Związku Przemysłowców Górniczych i Hutniczych uchwaliło opodatkowanie kopalń węgla i rudy po groszu od tony na budowę laboratorium maszynowego AG. W 1927 r. Górnośląski Związek Przemysłowców Górniczo-Hutniczych opodatkował się po pół grosza od tony wydobytego węgla i rudy na rzecz urządzenia laboratorium górniczego. Z kolei w 1928 r., z okazji 10-lecia odrodzenia państwa polskiego, prezydent Rzeczypospolitej przeznaczył dar Polskiego Związku Hut w wysokości 1 miliona złotych na rozbudowę katedr hutniczych AG. Również w następnych latach zarówno Górnośląski Związek Przemysłowców Górniczo--Hutniczych, jak i Rada Zjazdu Przemysłowców Górniczych i Hutniczych Zagłębia Dąbrowskiego i Krakowskiego przeznaczały znaczne kwoty na rozbudowę uczelni.

Ostatecznie w 1930 r. oddano do użytku nowych gmach Akademii i odtąd poszczególne zakłady uczelni mieściły się w dwu gmachach - nowym przy Al. Mickiewicza i dawnym przy ul. Krzemionki 11.

=== Bilans okresu międzywojennego ===

Akademia Górnicza, mimo niedostatecznych dotacji państwowych, rozwinęła się przed drugą wojną światową w poważną uczelnię, a jej pracownicy uzyskali w niektórych dziedzinach wyniki o doniosłym dla wiedzy i nauki znaczeniu.

Na swych dwóch wydziałach: [http://www.gorn.agh.edu.pl/wydzial/o-wydziale górniczym] i [http://galaxy.uci.agh.edu.pl/~wmiim/index.php?action=wydzial/owydziale hutniczym] wykształciła Akademia w okresie międzywojennym 792 inżynierów, spośród których wielu piastowało następnie wysokie stanowiska w polskim przemyśle oraz szkolnictwie wyższym, w tym i późniejsi profesorowie Akademii: [[Witold Budryk]], [[Bolesław Krupiński]], [[Kiejstut Żemaitis]], [[Antoni Lambert Eligiusz Sałustowicz|Antoni Sałustowicz]], [[Andrzej Adolf Stanisław Bolewski|Andrzej Bolewski]], [[Feliks Franciszek Zalewski|Feliks Zalewski]] i inni.

=== II wojna światowa ===

Najazd Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku przerwał działalność Akademii Górniczej. 6 września Kraków zajęły wojska niemieckie. Rozpoczęła się grabież mienia Uczelni i przygotowanie głównego budynku na siedzibę “rządu G.G.”. Mimo niepewnej sytuacji politycznej czynniki polskie postanowiły organizować szkolnictwo. Już 9 września, na zaproszenie rektora UJ, odbyło się zebranie około 20 osób związanych ze szkolnictwem. W toku dyskusji postanowiono powołać do życia “Tymczasową Komisję Szkolną” jako ciało kolegialne. Ponadto senat UJ, znając przychylne stanowisko niektórych wyższych oficerów niemieckich i niemieckiego prezydenta miasta, 19 października 1939 r. zdecydował o otwarciu Uczelni w r. 1939/40. Początkowo istniał również zamiar uruchomienia Akademii Górniczej, jednak - z uwagi na zajęcie jej głównego budynku przez władze niemieckie - ogłoszono, że w roku akademickim 1939/40 uczelnia nie będzie otwarta.

=== Sonderaktion Krakau ===

Tymczasem, na żądanie radcy rządowego, SS-Sturmbannführera dr. Bruno Műllera, na 6 listopada 1939 r. zwołano ogólne zebranie profesorów UJ w celu poinformowania zebranych o poglądach niemieckich władz na sprawy nauki i szkolnictwa. W dniu tym o godz. 12 w sali nr 66 Collegium Novum zebrali się licznie profesorowie i wykładowcy. Budynek został otoczony przez Gestapo a zebrani aresztowani. Wśród aresztowanych znaleźli się również profesorowie Akademii Górniczej, którzy w tym czasie brali udział w zebraniu własnym, odbywającym się w sali posiedzeń Wydziału Filozoficznego UJ. Uwięziono 183 osoby spośród profesorów, docentów i asystentów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej oraz wiele osób spoza Uniwersytetu. Wśród aresztowanych w tzw. “Sonderakton Krakau” znaleźli się profesorowie: [[Zygmunt Bielski-Saryusz|Zygmunt Saryusz-Bielski]], [[Witold Budryk]], [[Edmund Chromiński]], [[Stefan Jan Czarnocki|Stefan Czarnocki]], [[Iwan Feszczenko-Czopiwski]], [[Roman Dawidowski]], [[Stanisław Gołąb]], [[Antoni Maria Emilian Hoborski|Antoni Hoborski]], [[Stanisław Jaskólski]], [[Mieczysław Jeżewski]], [[Aleksander Wacław Krupkowski|Aleksander Krupkowski]], [[Adam Julian Piotr Ludkiewicz|Adam Ludkiewicz]], [[Izydor Stella-Sawicki]], [[Wilhelm Alojzy Staronka|Wilhelm Staronka]], [[Jan Studniarski]], [[Władysław Jan Takliński|Władysław Takliński]], [[Feliks Franciszek Zalewski|Feliks Zalewski]], docenci: [[Andrzej Adolf Stanisław Bolewski|Andrzej Bolewski]], [[Mikołaj Czyżewski]], [[Edward Windakiewicz]], [[Antoni Józef Konstanty Meyer|wykładowca Antoni Meyer]] i [[Julian Bolesław Kamecki|starszy asystent Julian Kamecki]]. Aresztowanych zatrzymano w więzieniu przy ul. Montelupich, następnie przeniesiono do koszar przy ul. Mazowieckiej, potem przewieziono do więzienia we Wrocławiu i w końcu do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Już po kilku dniach tej gehenny zwolniono [[Iwan Feszczenko-Czopiwski|profesora Iwana Feszczenko-Czopiwskiego]] i [[Mikołaj Czyżewski|docenta Mikołaja Czyżewskiego]], którzy byli narodowości ukraińskiej. Ze względu na podeszły wiek zwolniony został także [[Edward Windakiewicz|docent Edward Windakiewicz]] (miał wtedy 81 lat). W obozie koncentracyjnym utracili życie: [[Antoni Józef Konstanty Meyer|zastępca profesora dr inż. Antoni Meyer]], [[Władysław Jan Takliński|prof. inż. Władysław Takliński]], [[Antoni Maria Emilian Hoborski|prof. dr Antoni Hoborski]]. 9 lutego 1940 r.  zwolniono starszych profesorów. W obozie pozostali: [[Andrzej Adolf Stanisław Bolewski|Andrzej Bolewski]], [[Stanisław Gołąb]] i [[Julian Bolesław Kamecki|Julian Kamecki]]. Przewieziono ich do obozu koncentracyjnego w Dachau i dopiero w ostatnim kwartale 1940 r. zwolniono. Zwolnienie profesorów AG było możliwe na skutek szerokiej akcji protestacyjnej prowadzonej przez środowiska naukowców całego świata.

=== Szkolnictwo czasu wojny ===

[[Plik:krzemionki 11.jpg|300px|thumb|left|Budynek AG przy ul. Krzemionki 11 w Krakowie, w którym w okresie wojny mieściła się Państwowa Szkoła Techniczna Górniczo-Hutniczo-Miernicza]]

[[Plik:przy teodolicie.jpg|200px|thumb|Przy teodolicie [[Tadeusz Kochmański|prof. T. Kochmański]] i student K. Jakubowski]]

W tym czasie, po wielu ograniczeniach okresu działań wojennych i początku okupacji, niemieckie władze szkolne zmierzały w pośpiechu do wprowadzenia  w życie na terenach okupowanych własnego systemu kształcenia zawodowego dla młodzieży polskiej. Zmiany w kształceniu zawodowym obowiązujące od września 1940 r. wprowadzono na podstawie kilku zarządzeń w ramach "Tymczasowej reorganizacji szkolnictwa zawodowego w Generalnym Gubernatorstwie", a od września 1941 r. obowiązywało rozporządzenie o szkolnictwie zawodowo-kształcącym w GG. Zarządzeniem z 10 sierpnia 1940 r. została wprowadzona tymczasowa nowa organizacja technicznych szkół zawodowych wyższego stopnia (technische gewerbliche Fachschulen), m.in. ustalając 2-letni okres nauki, wiek kandydata - 18 lat.
Na tej podstawie prawnej, w oparciu o kadrę Akademii Górniczej i pozostawiony niezagospodarowany budynek Akademii na Krzemionkach w Podgórzu, we wrześniu 1940 r. rozpoczęła działalność Państwowa Szkoła Techniczna Górniczo-Hutniczo-Miernicza (Staatlische Fachschule für Berg-, Hütten- u. Vermessungswesen). Dyrektorem szkoły został [[Walery Goetel|prof. W. Goetel]]. Początkowo zorganizowano dwa oddziały: górniczy i hutniczy, później powstał oddział mierniczy. Każdy oddział liczył po dwie klasy. Językiem wykładowym był język polski. 
Program nauczania na Oddziale Hutniczym przewidywał następujące przedmioty:
klasa I - hutnictwo ogólne, rysunki hutnicze, mineralogia i geologia, maszynoznawstwo, rysunek techniczny, mechanika techniczna, budownictwo, matematyka, fizyka, chemia ogólna, język niemiecki, korespondencja polska, higiena i pierwsza pomoc,organizacja i kalkulacja, religia;
klasa II - metalurgia żelaza, metalurgia innych poza żelazem metali, metaloznawstwo i metalografia, walcownictwo i kuźnictwo, odlewnictwo, opałoznawstwo, maszynoznawstwo, maszyny hutnicze, budownictwo, fizyka i elektrotechnika, chemia, język niemiecki, korespondencja polska, higiena i pierwsza pomoc, ćwiczenia cielesne, religia.

[[Plik:Absolwenci PSTGHM.jpg|300px|thumb|Absolwenci Wydziału Górniczego PSTGHM z roku 1944. Nauczyciele (od lewej): [[Walery Goetel|dyrektor W. Goetel]], ks. B. Rosiński, [[Zygmunt Bielski-Saryusz|Z. Saryusz-Bielski]], [[Stefan Jan Czarnocki|S. Czarnocki]], [[Edmund Chromiński|E. Chromiński]], [[Witold Budryk|W. Budryk]], [[Feliks Franciszek Zalewski|F. Zalewski]], W. Zborczyński, T. Szreter, [[Mieczysław Jeżewski|M. Jeżewski]], Z. Zawirski (UJ), [[Stanisław Jaskólski|S. Jaskólski]], J. Takliński, [[Mikołaj Czyżewski|M. Czyżewski]], K. Lewicki, [[Antoni Stanisław Kleczkowski|A. Kleczkowski]], J. Figna (UJ)]]

[[Plik:świadectwo końcowe.jpg|200px|thumb|left|Świadectwo końcowe Państwowej Szkoły Technicznej Górniczo-Hutniczo-Mierniczej w Krakowie]]

Szkoła Górniczo-Hutniczo-Miernicza na Krzemionkach zapisała zaszczytną kartę w dziejach naszego szkolnictwa okupacyjnego. W trudnych warunkach wojennych, wśród szalejącego w mieście terroru okupanta, dzięki ofiarnej pracy organizatorów i wykładowców, szkoła ta zapewniła uczącym się wysoki poziom nauczania dając wyzwolonej Polsce około 400 techników dla górnictwa, hutnictwa i miernictwa. Wielu z nich kontynuowało naukę w szkołach wyższych po wyzwoleniu. Jak podaje [[Andrzej Adolf Stanisław Bolewski|A. Bolewski]] “Według ankietowo zebranych danych uzyskali ogółem około 150 dyplomów inżynierów magistrów oraz nie mniej jak 35 stopni doktorów nauk”, w tym wielu późniejszych profesorów AGH - [[Hubert Gruszczyk]], [[Józef Tadeusz Wędzony|Józef Wędzony]], [[Eugeniusz Podoba]], [[Adam Stefan Trembecki|Adam Trembecki]] czy [[Władysław Ptak]].

Profesorowie i asystenci AG czynnie zaangażowali się w tajne nauczanie. Z jednej strony mogło być ono prowadzone w oparciu o szkołę na Krzemionkach, stanowiącą większe skupisko profesorów i uczących się, z drugiej jednak - szkoła była pod bacznym nadzorem władz niemieckich uważających, że jest to “ukryta akademia”. W toku tajnego nauczania przeprowadzono 278 egzaminów kursowych i 16 przewodów dyplomowych i inżynierskich. Wg [[Andrzej Adolf Stanisław Bolewski|A. Bolewskiego]], liczba 278 egzaminów jest zaniżona, “obejmuje tylko egzaminy zdane przez tych, którzy nie posiadali indeksów oraz przeprowadzone przez profesorów innych wyższych uczelni (...). Po wojnie zostały zatwierdzone przez dziekanów”.

Gdy w styczniu 1945 roku oswobodzono Kraków od okupanta niemieckiego rozpoczął się następny rozdział historii Uczelni.





Tekst J. Krawczyk. Oprac. M. Wijas.

<br clear="all"/>

== [[Media:Z dziejów Akademii Górniczej do 1945 roku.pdf|Dodatek: Z dziejów Akademii Górniczej do 1945 roku - prezentacja Stanisława Majewskiego]] ==

== Przypisy ==

<references/>

== Bibliografia ==

==== Książki ====

* Akademia Górnicza w Krakowie. Skład personelu. Spis wykładów na rok szkolny 1920/21 [. . .], Kraków 1920, s. 16-17, 24; toż za rok akad. 1921/22, s. 23 i za rok akad. 1922/23, s. 55-56, 60.
* Białas S., Szybiński A., Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie w latach 1919-1959. Kronika. Kraków 1959 s. 141 - 161, 164.
* Bolewski A., Wojenne i powojenne dzieje Akademii Górniczej w Krakowie. Fakty - wspomnienia - refleksje. W: Trudne lata Akademii Górniczej. Kraków 1989 s. 77, 129.
* Pamiętnik I-go Zjazdu Polskich Górników w Krakowie w roku  1906, Lwów 1907, s. 36.
* Pamiętnik II Zjazdu Polskich Górników i Hutników we Lwowie w roku 1910. Lwów 1912, s. 147.
* Siwik A., Artymiak R., Kwiek J., "Podejmując rozpoczęte dzieło ...". Akademia Górnicza 1919 -1939. Dokumenty. Kraków 2014.
* Siwik A., Artymiak R., Kwiek J., "Wysoki Sejm raczy uchwalić ...". Starania o założenie wyższej szkoły górnictwa i hutnictwa w Krakowie w latach 1861-1914. Dokumenty. Kraków 2013.
* Sprawozdanie Związku Górników i Hutników Polskich w Austrii za rok  administracyjny 1912, Kraków 1913, s. 8.
* Wacławik J., Kronika Wydziału Górniczego 1919 - 1999. Kraków 1999 s. 36 - 37.
* Walczak M., Szkolnictwo zawodowe w Polsce w okresie okupacji hitlerowskiej. Wrocław 1993 s. 81, 110.

==== Artykuły ====

* Jahoda K.: Etapy realizacji idei założenia w Krakowie wyższej uczelni górniczej (1810-1919),  ZN AGH Nr 261  Kraków 1970, s. 30.
* Krawczyk J., Od akademii do akademii. Zabiegi o kształcenie górników w Krakowie (do początków XX wieku). Galicja. Studia i Materiały. 2018 z. 4  S. 194-226.https://repozytorium.ur.edu.pl/bitstream/handle/item/4467/11%20krawczyk-od%20akademii.pdf?sequence=1&isAllowed=y
* Krawczyk J.: Rozwój polskiego szkolnictwa górniczego do roku 1939. Górnictwo 1989 z. 2 s. 133-161
* Wójcik Z., Z dziejów starań o powołanie Akademii Górniczej w Krakowie. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 2004 z. 6 s. 45-58

* Nafta, 1912, z. 4, s. 56.

==== Inne ====

* Archiwum AGH. Protokoły z posiedzeń [. . .], protokoły z dn. 20.01.1921 r. i 12.12.1921 r.
* Archiwum AGH. Protokoły z posiedzeń Senatu AG (Ogólnego Zebrania Profesorów)  1919-1939, protokół nr 10.

== Źródła ==

*[[Media:Pismo Rektora Akademii Gorniczej do Starostwa Gorniczego w Krakowie.pdf|Pismo Rektora Akademii Górniczej do Starostwa Górniczego w Krakowie z 9 grudnia 1921 r.]]
*[[Media:Pismo Starostwa Gorniczego w Krakowie do Akademii Gorniczej.pdf|Pismo Starostwa Górniczego w Krakowie do Akademii Górniczej z 13 grudnia 1921 r.]]